Is verpakking noodzakelijk kwaad of zinvolle aanvulling? Gezien de maatschappelijke discussie over nut en noodzaak van verpakking lijkt het wel of verpakking per definitie verkeerd is. De focus op overbodige verpakkingen en zinloze verpakkingen vanuit de maatschappelijke organisaties, maakt dat verpakkingen in een verkeerd daglicht staan. Dat daar de nodige nuance bij komt kijken, wordt snel vergeten. De nuance over omverpakkingen zoals dozen en logistieke verpakkingen zoals pallets ligt voor de hand maar worden niet besproken. Ook de nut en noodzaak van consumentenverpakkingen vraagt uitleg. Een seal om een komkommer is immers niet een overbodige verpakking maar zorgt er voor dat de komkommer langer houdbaar blijft.
Minder verpakking
De basis voor de afspraken over minder verpakking ligt in Brussel sinds 1994. Binnen de EU is afgesproken om te komen tot minder verpakking. In polderend Nederland is dat ingevuld met een drie convenanten tot 2007. Een convenant is een afspraak tussen bedrijfsleven en overheid waarbij een gezamenlijk doel wordt beschreven. Daarbij wordt een aantal verplichtingen aangegaan. Doorgaans zijn convenanten niet heel concreet beschreven en wordt met een convenant vooral een platform gecreëerd om in gesprek te blijven. Dit leidt veelal tot verbeteringen. In Brussel worden convenanten veelal gezien als een opmaat naar wetgeving. In andere EU landen wordt de afspraak om te komen tot minder verpakking ingevuld d.m.v. een negatieve financiële prikkel middels een afval belasting. Mede na politieke discussies over zwerfafval en statiegeld was er van 1 januari 2008 tot 1 januari 2013 NL ook verpakkingsbelasting.
Verantwoording in de keten
In 2013 is een raamovereenkomst gemaakt waarbij overheden en bedrijfsleven afspraken maken om te komen tot verminderen van verpakking, inzamelen en hergebruik van verpakking. De verantwoording en de financiering hiervoor is gelegd bij de producenten en de importeurs die verpakkingen voor het eerst op de Nederlandse markt brengen. De raamovereenkomst loopt tot 2022. Het belangrijkste concrete doel is bij de oprichting van Stichting Afvalfonds Verpakkingen (www.afvalfondsverpakkingen.nl) en het inrichten van een Kennis Instituut Duurzaam Verpakken (het KIDV www.kidv.nl). Het doel is om te komen tot een hergebruikspercentage van 52% voor plastic, 75% voor papier & karton en 45% voor hout in 2022. Uit de monitoringscijfers van 2014 ligt het recyclepercentage voor plastic op 50% en voor papier & karton 82%. Er is afgesproken dat branches plannen maken met hoogst haalbare doelen. Het brancheverduurzamingsplan verpakkingen (BVP) van de AGF sector is als één van de eerste in 2015 aangeboden aan het Ministerie van I & M.
Levend product
Het GroentenFruit Huis is de ontwikkelaar van het brancheverduurzamingsplan voor de AGF keten. De belangrijkste constatering hierin is dat aardappelen, groenten en fruit levende producten zijn na de oogst. Hierin wijken zij af van andere levensmiddelen. Dat betekent dat er in de producten processen plaats vinden die effect hebben op rijping, verdamping en veroudering die na de productie in de keten nog steeds plaatsvindt. Ademende producten, en bijvoorbeeld de koelketen zorgen voor eigen specifieke eisen t.a.v. de product-verpakkingscombinatie. Deze eigenschappen maken dat zowel een consumentenverpakkingen en omdozen voor groenten en fruit niet puur een omhulsel zijn, maar een wezenlijk onderdeel van de afzetketen. Goede product-verpakkingscombinaties dragen bij aan de kwaliteit van het product dat uiteindelijk op het bord van de consument belandt. Verlengen van de houdbaarheid van het product door de juiste verpakking vermindert voedselverspilling en is juist enorm duurzaam. Daarnaast stelt de markt eisen aan verpakking omdat verpakking vaak ook onderdeel is van het marketing verhaal van een product. Ideaal gezien zou een gestandaardiseerde uniforme verpakking het meest efficiënt zijn, echter de wensen vanuit het product, de afnemers en vanuit de communicatiedoelstellingen maken dat er een grote diversiteit aan verpakkingen wordt gehanteerd in de groenten en fruitsector.
Duurzaamheid niet eenduidig
Nu is duurzaamheid een onderwerp dat niet eenduidig is uit te leggen en nog lastiger is te kwantificeren. Veelal wordt duurzaamheid geanalyseerd door middel van een zogenaamde LCA (Life Cycle Analyses). In zo’n LCA worden de verschillende duurzaamheidsaspecten en milieu-impact factoren met elkaar vergeleken dat levert soms verrassende inzichten in maar tegelijkertijd ook dilemma’s. In een onlangs LCA onderzoek uitgevoerd waarbij papieren pulp pakbladen voor hard fruitinlegvellen werd vergeleken met piepschuim en plastic (polypropyleen) pakbladen. Het plastic pakblad kwam wat betreft milieu-impact duurzamer uit de berekening, dan papieren pulp-pakbladen. Dit belangrijkste factor bleek het gewicht van het pulp-pakvel en het energiegebruik voor het drogen van pulp. In dit geval is een hoog energiegebruik belangrijker dan het opgebruiken van eindige grondstoffen. In dezelfde studie zijn ook consumentenverpakkingen voor 6 stuks hard-fruit vergeleken en daarbij was de milieu-impact van microkartonnen bakjes lager dan de schaaltjes van papieren pulp en piepschuim. Naast milieu-impact zijn in de studie andere wegingsfactoren meegenomen zoals bescherming product, voedselveiligheid, handling, presentatie, recycling en verpakking na gebruik. Deze zijn vanuit het bedrijfsleven aangegeven als belangrijke criteria. Met deze extra factoren kwam papieren pulp-pakblad en het micro-kartonnen schaaltje als overall best scorende hard fruit verpakkingen naar voren.
De discussie over verpakking wordt niet altijd gevoerd vanuit een rationele benadering. Het maatschappelijke sentiment is erg belangrijk. Verpakkingen zijn heel zichtbaar voor de consument. Dat betekent dat de noodzaak om verpakking te gebruiken continu moet worden uitgelegd. Het helpt als de AGF Keten laat zien dat er stappen worden gezet in het verduurzamen van het verpakkingsgebruik. Op www.groentenfruithuis.nl staat het branche verduurzamingsplan, uitgebreide informatie en diverse kennisdocumenten.
Richtlijn verpakken
In Europa is de duurzaamheid van verpakking geregeld in de Europese richtlijn verpakken en verpakkingsafval. Daarin staat dat alle lidstaten moet borgen dat producenten en importeurs verpakking gebruiken die voldoen aan drie zogenaamde essentieel eisen.
- Reduce, dat betekent dat de verpakking zo klein mogelijk in volume en gewicht moet worden vervaardigd.
- Re-Use, hergebruik is aan de verpakker maar er worden wel specifieke eisen gesteld in geval van hergebruik.
- Recycle, hierbij dient een bepaald gewichtspercentage daadwerkelijk gerecycled te worden door bijvoorbeeld compostering.
Meer weten over verpakken? Kom naar ondernemen in de tuinbouw over verpakken.